• Ecosysteemdiensten (ESD) kunnen niet los van elkaar worden gezien. Zowel aanbod, gebruik als vraag beïnvloeden elkaar op verschillende schalen. De huidige kennis van negatieve en positieve interacties ( ‘trade-offs’ en ‘synergieën’) biedt een basis voor het verbeteren van ecosysteemdiensten-levering. • Ecosystemen worden bewust gewijzigd om de levering van (vooral producerende) diensten te verbeteren, maar sommige gebruikstypes leggen een hypotheek op het aanbod van andere ecosysteemdiensten of op de toekomstige levering. • Het ESD-aanbod kan worden geoptimaliseerd door het landgebruik ruimtelijk af te stemmen op het ecologische potentieel. De mogelijkheden voor grote veranderingen in landgebruik zijn in Vlaanderen echter beperkt. • Natuurgebaseerd ESD-gebruik -het verminderen van negatieve en vermeerderen van positieve interacties- vergroot de totale ESD-levering. Ook de levering op lange termijn wordt beter gegarandeerd. Vooral een aanpassing van de manier waarop producerende diensten worden gebruikt biedt mogelijkheden voor het verhogen van levering van ecosysteemdiensten Vlaanderen. • De ESD-vraag van Vlaanderen is afhankelijk van globale ecosystemen en van bescherming en herstel van ecosysteemdiensten op wereldschaal. • De vraag naar ecosysteemdiensten wordt sterk bepaald door de situatie van belanghebbenden op lokale schaal. • Een ESD-assessments vereisen de betrouwbare integratie van uiteenlopende informatie. Enkel analyseren/karteren van ruimtelijke en kwantitatieve data van ESD-aanbod voor Vlaanderen -vaak zonder bepaling van betrouwbaarheid- houdt grote risico’s in voor het beleid. Zonder vergelijking met ESD-vraag en ESD-gebruik op verschillende schalen heeft het karteren van (gebundeld) ESD-aanbod enkel demonstratief nut. • Ontwikkelen van ESD-boekhouding en scenario-evaluatie (NARA-S) vereist de integratie van bestaande kennis en onzekerheden voor alle aspecten van ecosysteemdiensten en het ontwikkelen van geijkte methodes voor participatie en validatie.