Door middel van een rechtsvergelijking zijn de pensioensystemen van Nederland, Duitsland, het VK en Zwitserland geanalyseerd. Het is duidelijk dat de pensioensystemen van de vier landen verschillen. Ieder land heeft immers een eigen geschiedenis die het pensioensysteem vormgegeven heeft. Toch zien we overal een drie-pijlerpensioenstelsel met een wettelijke eerste pijler, aanvullende voorzieningen in de tweede pijler en individuele pensioenvoorzieningen in de derde pijler. De invulling ervan is echter niet in alle landen gelijk. We zien in elk van de vier landen een wettelijke pensioenvoorziening verzorgd door de staat als basis voor het totale pensioen. In de tweede pijler is een verschuiving zichtbaar van DB- naar DC-systemen. De rol van de individuele pensioenvoorzieningen in de derde pijler neemt in alle vier de landen alsmaar toe. In Nederland, het VK en Zwitserland vormt het een soort communicerend vat met het aanvullend pensioen. Duitsland heeft individuele pensioenvoorzieningen ingevoerd vanwege het versoberende staatspensioen, waarvan dan ook relatief veel gebruik wordt gemaakt. Over het algemeen kunnen we concluderen dat het belang van de individuele pensioenvoorziening de afgelopen decennia is toegenomen en dat het een essentieel onderdeel vormt van de toereikendheid van pensioenen in het algemeen. De landen die lid zijn van de EU of dat tot voor kort waren ‘scoren’ het beste op doorvoering van de aanbevelingen van de Europese Commissie.