Abstract: Het onderzoek is gestart vanuit drie onderzoeksvragen: 1.Hoe werden bouwknopen in 20ste eeuwse Belgische woningen typisch uitgevoerd en van welke bouwknopen kan het energieverlies het meest beperkt worden door renovatie? 2.Wat is het effect van een bouwknooprenovatie op thermisch comfort? 3.Hoe kan de complexiteit van een bouwknooprenovatie ingeschat worden? Om de eerste onderzoekvraag te beantwoorden werd uit historische vakliteratuur een bouwknooptypologie van de negen belangrijkste lijnbouwknopen opgesteld. Voor elke bouwknoop in de typologie werd een renovatieoplossing uitgewerkt. De typische lengtes werden afgeleid uit de data van het TABULA-project. Via de modellering van het warmtetransport werd de potentiële reductie in energieverlies voor elke typische bouwknoop bepaald. Uit deze data werd ten slotte bepaald dat een substantiële reductie van energieverliezen in een woning mogelijk is door middel van renovatie van de bouwknopen. Indien niet alle bouwknopen gerenoveerd kunnen worden, blijkt uit het onderzoek dat prioriteit gegeven dient te worden aan de raam- en deurbouwknopen. Bij het beantwoorden van de tweede onderzoeksvraag werd er gefocust op twee aspecten van lokaal thermisch comfort: stralingsasymmetrie en tocht. De typische bouwknopen en hun renovatieoplossingen vormden de basis voor energiesimulaties waarbij de typische oppervlaktetemperaturen en tocht door bouwknopen werd bepaald. Vervolgens werd een testopstelling gebouwd die deze condities nabootste. In twee reeksen experimenten werden proefpersonen blootgesteld aan deze condities, waarbij zij op regelmatige tijdstippen hun comfortervaring beoordeelden. Uit de verzamelde resultaten werd besloten dat tocht door bouwknopen geen effect heeft op thermisch comfort. Ook voor stralingscomfort was het effect minimaal en uit de aard van de resultaten werd besloten dat er geen causaal verband is tussen stralingsasymmetrie door bouwknopen en lokaal thermisch comfort. Voor de derde onderzoekvraag ten slotte werd uit een grondig ...