In Nederland neemt het kerklidmaatschap af. De randkerkelijkheid neemt toe. Wat de ontkerkelijking betreft is een plafond van ruim 70% in zicht. De groei van de islam is onvoldoende om hier verandering in te brengen. Er is weinig behoefte aan een confessionele basis voor maatschappelijke instellingen. Belangrijke onderdelen van het Nederlandse waardenpatroon onttrekken zich aan de invloed van het christelijk geloof. Om deze redenen is het begrip secularisatie achterhaald. Het is hoogstens nog bruikbaar als gemakkelijke aanduiding van een bundel afzonderlijke verschijnselen. Het is bovendien ongenuanceerd. Niet alle religie verdwijnt. Enkele denkbeelden van een algemene strekking, die ook in andere dan de christelijke traditie vallen aan te treffen en in overeenstemming zijn met het individualisme, winnen aanhang. De behoefte aan het irrationele blijft als het geloof in wonderen aanwezig.